De gevels van het landhuisje waren smerig en de verflaag liet op veel plaatsen los. Het doel was om de uitstraling van het pand niet te veranderen. We besloten om de gevels te reinigen, de oude verflaag te verwijderen en een nieuwe coating aan te brengen. Hoe precies en wat we daarbij hebben geleerd, lees je in deze blog.
Gevelopbouw en ondergrond
Om het beste plan te maken voor het reinigen en het schilderen moet je weten wat de ondergrond is, wat de oude verflagen zijn en hoe de muur is opgebouwd. Is de muur met kalkspecie of met cementspecie opgemetseld? Ook is het belangrijk om te weten wat het nieuwe binnenklimaat en de vochthuishouding gaat worden. Damptransport door de constructie is daarbij de grote factor. Zorg dat je altijd weet welke kant de droging op gaat. Meestal gaat de droging naar buiten en dan moet de coating dus damp-open zijn.
Hoe weet je of met kalk- of cementspecie is gemetseld?
Sinds 1870 bestaan er al machinaal gemaakte vormbakstenen en strengpersstenen. Die zijn maatvast. Sommige mensen denken dat zo’n maatvaste steen wat zegt over de toegepaste specie. Een maatvaste steen zou dan sowieso in de specie gemetseld zijn. Maar dat is niet altijd zo. In de periode tussen 1920 en 1940 kun je namelijk zowel cement- als kalkmortel aantreffen. Ongeacht het type baksteen.
Om te bepalen of een steen in de kalk gemetseld is, moet je niet alleen kijken naar de voeg. In het verleden werden in de kalk gemetselde gevels namelijk nog wel eens nagevoegd met cement. Dat is trouwens geen goed idee; als de voeg harder is dan de steen en mortel dan kan de steen scheuren. Ook kan het voorkomen dat de cementvoegen los raken, of dat het oppervlak van de baksteen versneld verweerd (zeker bij zouten). Soms beschadigen de cementvoegen de randen van de baksteen ook. Zichtbare metselwerkschade en scheurvorming hoeft dus helemaal niet te wijzen op zakking of een dilatatiefout. Het kan ook verkeerde (na)voegkeuzes verraden.
Cementmortel is harder dan kalkmortel
In ons voorbeeld werd de hele woning gestript. Hierdoor kwamen de plekken van ‘vuil metselwerk’ aan het licht. Op die plekken kon je de mortel goed zien en voelen. Cementmortel kun je niet verpulveren tussen je vingers. Dat lukt soms wel met kalkmortel, vooral wanneer het om luchtkalk gaat. Die is veel zachter dan hydraulische kalk. Meer informatie hierover kun je vinden op de RCE website over het gebruik van kalkmortel.
Met alle bovenstaande informatie konden we bevestigen dat de muren destijds waarschijnlijk wel in de specie gemetseld waren. Ook het voegwerk bleek niet van kalk en was redelijk hard. Gecombineerd met de ontdekking dat we maatvaste fabrieksstenen aantroffen, bleek uiteindelijk dat we een redelijk gunstige situatie hadden. Het bleek overigens al snel dat het landhuisje een spouwmuur heeft. Het is een fabel dat oude spouwmuren per definitie slecht zijn en dat de spouw vaak volgestort zou worden met bouwafval. Vroeger had je meer bouwtoezicht; de opzichters stonden bovenop de metselaars om ervoor te zorgen dat er goed gewerkt werd.
Oude verflagen onderzoeken
Soms is het essentieel om te weten welke soort verflagen of resten er op de oude gevel zitten. Je zou misschien denken “Dat maakt toch niet uit want alle verf mag eraf”. Maar dat ligt net even anders. Wanneer het metselwerk vraagt om een ‘zachte aanpak’ dan wil je starten met de meest zachte reinigingsmethode, waarbij de verf nét loslaat van de gevel. Je wilt namelijk het oude metselwerk niet te veel opruwen en zeker niet de voegen beschadigen. Soms is het helemaal niet erg dat er nog verfresten blijven zitten.
Onze goede relatie Nebest weet alles van metselwerk. Wij kennen ze vooral van de restauratie van monumentale metselwerk- en natuurstenen bruggen. Een van hun specialismen is het onderzoek van historisch metselwerk. We hebben er al heel wat ingescand door het hele land. Senior adviseur Hendrik-Jan Cassee gaf hele waardevolle adviezen over het metselwerk en de verflagen:
“De gevel van de woning is voorzien van een witte afwerklaag. Deze afwerking lijkt vanaf de oorspronkelijke bouw aanwezig te zijn. Lokaal is dit materiaal echter verdwenen of losgekomen.
De oorspronkelijke witte minerale afwerking of conservering is in het verleden overlaagd. Deze bovenste afwerklaag komt op meerdere plaatsen los. Een niet compatibele dampdichtheid, met een gewijzigde vochthuishouding als gevolg moet voorkomen worden. Daarom heeft Nebest onderzoek gedaan naar de samenstelling van de loskomende afwerklaag. De eigenaar heeft van de bovenste laag monsters genomen. Het was niet mogelijk de onderlaag te bemonsteren. Op basis van het laboratoriumonderzoek is de conclusie dat de overlaging met een acrylaatverf is uitgevoerd, dit kan een verklaring zijn voor de onthechting van deze laag door een te grote dampdichtheid. Het advies is na reinigen en verwijderen van losse verfdelen een dampopen conserveringslaag aan te brengen.”
Een andere waardevolle tip die we kregen van Nebest: “zorg dat de stenen niet open en onbeschermd staan wanneer het gaat vriezen.” Daarom besloten we om de gevel nog voor de start van de bouw alvast één verflaag te geven. Achteraf gezien bleek dat niet helemaal nodig omdat de steen en het voegwerk toch vrij hard bleken te zijn.
Het verwijderen van oude verfresten
Michiel van Hunen is senior specialist Conservering en Restauratie bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Hij kon ons voorzien van zeer waardevolle achtergrondinformatie en adviezen. Lees de notitie ‘Een overzicht van gevelreiniging methodes’ die hij schreef over het reinigen van gevels:
Michiel van Hunen: “Synthetische verven kunnen in het algemeen het beste worden verwijderd met afbijtachtige producten. Maar minerale verven, zoals kalk en keim niet, die moeten vaak worden verwijderd middels stralen met zand of met droogijs”.
Hoe vind je de juiste bedrijven?
Wij hebben vanuit ons vakgebied de luxe van een groot netwerk en konden daardoor profiteren van de kennis van de bedrijven om ons heen. Zo konden we snel veel advies inwinnen. Partijen als Nebest, Buro Stiel en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed hebben ons erg goed geholpen.
Laat een test uitvoeren
Als je gaat zoeken dan vind je best veel bedrijven die zeggen gevels te kunnen reinigen. Maar hoe kom je er nou achter wie echt verstand van zaken heeft? Dat was een uitdaging voor dit project.
We merkten dat de meeste bedrijven niet meteen kunnen zeggen wat de goede methode is die past bij onze situatie. Enkelen trekken een groot ‘rookgordijn’ op en geven aan dat zulke projecten niet in te schatten zijn. Het werk kan volgens hen alleen op regie (op urenbasis) uitgevoerd worden. Na doorvragen worden er prijsindicaties afgegeven waar je niet veel mee kunt; het zou tussen de €5.000,- en €50.000 kunnen gaan kosten…
Wat is de oplossing?
Kies één bedrijf en laat een test uitvoeren met 1 of 2 verschillende methodes. Betaal voor de test (€250,- tot max €450,-) en spreek af dat je met de uitkomst van de test een aantal aanbiedingen gaat opvragen. TIP: Houd het netjes en vraag maximaal drie aanbiedingen op. Dan zijn de partijen ook gemotiveerd om de aanvraag voldoende aandacht te geven. Spreek af dat de kosten van de test in mindering worden gebracht wanneer je besluit verder te gaan met de partij die de test uitvoerde.
Vakkundigheid reinigingsbedrijven en schilders
Er zijn verschillende manieren van reinigen. In onze case kwamen de volgende methodes als optie voorbij:
- Stoom reinigen. De naam zegt het al. Reinigen met water op hoge temperatuur (150 graden) zodat het stoom wordt. Het reinigen van een vervuilde gevel kost doorgaans €6,- a €8,- per M2. Het verwijderen van verflagen brengt hogere kosten met zich mee.
- Koud water reinigen. Vuil weghalen mag rond de €5,- per M2 kosten.
- Sandwashing. Een normale vervuilde gevel kost €15,- a €17,- per M2.
- Kalkwassen. Kalkwassen is een manier van diep reinigen en tegelijkertijd kalk toevoegen. Hiermee kun je in sommige gevallen bestaande verflagen verwijderen.
- Droog-stralen van een gevel. Dit gebeurt steeds minder. Deze methode levert te veel schadelijke stoffen op, voornamelijk wanneer men straalt in een open gebied. Een oplossing is om het gebied af te schermen en te compartimenteren. Maar dit brengt dan weer hoge kosten met zich mee.
- Droog-ijs stralen. Stralen met bevroren koolzuurgas. Je krijgt dan een soort hagelslag in verschillende diktes dat kapot slaat op de ondergrond. Het spul verdwijnt na afloop, dus geeft geen troep. Dit is wel een hele arbeidsintensieve methode voor het reinigen van gevels. Het wordt vaker gebruik bij kleinere oppervlakken of objecten wanneer er heel voorzichtig gestraald moet worden. Het is bijvoorbeeld een geschikte methode voor het verwijderen van kit- of bitumen-resten op gevels.
- Afbijten met afbijtmiddel. De chemie is een beetje aan het wegzakken uit de wereld van gevelreinigen. In de praktijk zijn veel afbijtmiddelen inmiddels door milieuregels zo zwak geworden dat ze niet meer echt goed werken. Het afbijtmiddel moet vaak een paar dagen inwerken. Het werkt wel goed voor het afbijten van kleinere oppervlakken.
Wat kost het reinigen van gevels?
Hierboven staat hier en daar al wat informatie over de kosten van het reinigen. Duidelijkheid geven over prijzen voor het verwijderen van bestaande verfsystemen is lastig. Het komt erop neer dat je altijd een test moet doen.Voor het project is samengewerkt met Jansen Schilders B.V., zij adviseerde om voor de gevelreiniging Sandwashen.nl in te schakelen. Wij vonden het prettig dat Sandwash.nl verschillende reinigingsmethoden biedt, een vaste prijs hanteert, en de volledige zorg uit handen neemt. Dit is vrij uniek in de gevelreinigingsbranche.
Veel gemaakte fout, te laat aan tafel
Realiseer je dat er een sterke relatie is tussen analyseren van de ondergrond, het verfsysteem, schilderwerk en gevelreiniging. Vaak wordt het reinigingsbedrijf te laat aan tafel gezet of helemaal niet om advies gevraagd. Advies van Sandwashen.nl; “Wees zo vroeg mogelijk en neem er de tijd voor. Dat leidt tot het beste resultaat. En heb altijd respect voor de ondergrond!”. Jansen Schilders B.V. snapt dat gevelreinigen een specialisme is en stemt zijn werkzaamheden hierop af. Zij ontzorgen ons voor het organiseren van de gevelreinigingen door Sandwashen.nl in te schakelen. Hiermee ontstaat een goede basis voor het schilderwerk. We komen nog uitgebreid terug over schilderwerk in een volgende blog.
Zelf reinigen
Nadat er duidelijkheid was verkregen over de ondergrond, het soort metselwerk en de oude verflagen kon de reinigingstest worden opgezet. Het bedrijf Sandwashen.nl voerde de test uit met als theorie: stoomreinigen onder relatief lage druk (110bar) op 150 graden op een afstand van 30cm. Meteen bingo! De verf liet goed los, voegen bleven op zijn plaats en de steen werd niet te ruw. Belangrijk om te melden: de naam Sandwashen.nl impliceert misschien dat het bedrijf alleen de techniek van sandwashing beheerst. Maar het tegendeel is waar.
Conclusie
Wat zijn we nou te weten gekomen? Kort samengevat geldt sowieso het volgende:
het verwijderen van verschillende type verflagen kan erg lastig zijn. Het is op zich niet raar dat bedrijven zonder het uitvoeren van een reinigingstest geen aanbieding kunnen maken. Met informatie over het metselwerk, de gebruikte specie, de staat van de voegen en natuurlijk de aangebrachte verflagen of verfresten, zouden bedrijven prima in staat moeten zijn om een plan met vaste prijs te kunnen maken.
Blijf op de hoogte
Wil je alle berichten over deze case automatisch ontvangen? Schrijf je dan in voor de speciale nieuwsbrief ‘Case verduurzaming historische woning’.
